(Bqp.vn) - “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” [1] - Tư tưởng về học tập của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành kim chỉ nam trong suốt hành trình cách mạng Việt Nam. Từ phong trào Bình dân học vụ năm 1945 nhằm xóa mù chữ đến nay, để hoàn thành sứ mệnh bảo vệ Tổ quốc trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mỗi cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam cần nắm vững khoa học kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ số, chuyển đổi số. Phong trào “Bình dân học vụ số” trong Quân đội chính là một hành động thiết thực nhằm phổ cập kỹ năng số, lan tỏa tư duy số, xây dựng hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kỳ mới: Vừa kiên cường, dũng cảm trong chiến đấu, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc, vừa tinh thông, sáng tạo trong khoa học, công nghệ để làm chủ vũ khí trang bị hiện đại, tự tin hội nhập, hợp tác quốc tế để học hỏi và đóng góp vào hòa bình của khu vực và thế giới.
Bình dân học vụ - sự khởi đầu của cuộc cách mạng tri thức từ tư tưởng Hồ Chí Minh
Ngay sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, đất nước đứng trước ba kẻ thù lớn: Giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm. Đặc biệt, có đến 95% dân số không biết chữ, riêng với phụ nữ, nạn mù chữ hết sức nặng nề với tỷ lệ 97,1% - 99,7% [2]. Cứ 100 người dân chỉ có 3 trẻ em từ 8 đến 16 tuổi được đi học và 2 người lớn biết chữ, còn 95 người mù chữ. Nếu đi sâu vào các làng mạc, các thôn xóm xa thành thị, nhất là vùng núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số thì tỷ lệ mù chữ lên tới 100% [3].
Ngày 3/9/1945, một ngày sau khi giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì phiên họp đầu tiên của Hội đồng Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và trình bày “Những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” gồm 6 vấn đề cấp bách hơn cả; trong đó, chủ trương mở chiến dịch chống nạn mù chữ, tiêu diệt giặc dốt, coi đó là nhiệm vụ cấp bách thứ hai trong 6 nhiệm vụ cấp bách của chính quyền [4].
Từ yêu cầu nhiệm vụ đó, ngày 8/9/1945, thay mặt Chính phủ lâm thời, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đã ký các sắc lênh về giáo dục, cụ thể: Sắc lệnh số 17/SL thành lập Nha Bình dân học vụ trong Bộ Quốc gia Giáo dục, quy định mọi người phải ra sức diệt giặc dốt, đi liền với diệt giặc đói và giặc ngoại xâm. Nhiệm vụ thanh toán nạn mù chữ được đặt lên hàng đầu, đồng thời, tiếng Việt được quyết định dùng làm ngôn ngữ của nền giáo dục và cho mọi công văn giấy tờ; Sắc lệnh số 18/SL bãi bỏ ngạch học quan do chính sách thực dân Pháp đặt ra. Sắc lệnh số 19/SL hạn trong 6 tháng, làng nào và thị trấn nào cũng phải có ít ra là 1 lớp học bình dân dạy được ít nhất là 30 người. Sắc lệnh số 20/SL quy định việc bắt buộc học chữ Quốc ngữ trong toàn quốc, quy định học không mất tiền, hạn trong một năm tất cả mọi người Việt Nam từ 8 tuổi trở lên phải biết đọc, biết viết chữ Quốc ngữ [5].
Bình dân học vụ đã dấy lên tinh thần say mê học chữ từ Bắc chí Nam, từ đồng bằng đến miền núi. Giáo viên bình dân học vụ thuộc đủ các giới, lứa tuổi, không có lương bổng, hễ biết chữ là tham gia, với phương châm người biết bảo cho người chưa biết, người biết nhiều bảo cho người biết ít. Họ dạy học, dựng trường, tạo lớp, tìm kiếm học phẩm, cổ động học viên.
Chỉ trong một năm phát động phong trào, từ tháng 8/1945 đến tháng 8/1946, Bình dân học vụ đã dạy cho 2.520.600 người biết đọc, biết viết, phát triển được 97.664 giáo viên, mở được 75.806 lớp học [6].
Từ tư tưởng Hồ Chí Minh đến phong trào “Bình dân học vụ số” trong Quân đội
Phong trào “Bình dân học vụ số” được triển khai trong bối cảnh Quân đội đang đổi mới toàn diện hoạt động lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, huấn luyện, hậu cần, văn phòng theo hướng chuyển đổi số.
Thượng tướng Lê Huy Vịnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội chủ trì Hội nghị quán triệt, triển khai Phong trào “Bình dân học vụ số” trong Bộ Quốc phòng, ngày 13/5/2025. - ảnh: Nguyên Hải
Quán triệt, triển khai thực hiện Kế hoạch số 01-KH/BCĐTW ngày 21/3/2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số về việc triển khai Phong trào “Bình dân học vụ số”; Ban Chỉ đạo Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ban hành Kế hoạch số 3760-KH/BCĐ ngày 23/4/2025 về triển khai Phong trào “Bình dân học vụ số” trong Quân đội.
Trong đó, đặt ra chỉ tiêu: Năm 2025 có 80% cán bộ, chiến sĩ có hiểu biết về chuyển đổi số, kiến thức và kỹ năng số, sử dụng được các nền tảng, dịch vụ số phục vụ công việc; sử dụng được thiết bị thông minh để khai thác thông tin, sử dụng nền tảng, dịch vụ số thiết yếu, biết bảo vệ bản thân trên môi trường số; 100% học viên các học viện, nhà trường Quân đội được trang bị kiến thức, kỹ năng số để phục vụ học tập, nghiên cứu và sáng tạo, có kỹ năng an toàn trong học tập và tương tác xã hội trên môi trường số. Đến năm 2026, 100% cán bộ, chiến sĩ có hiểu biết về chuyển đổi số, kiến thức và kỹ năng số, sử dụng được các nền tảng, dịch vụ số phục vụ công việc; sử dụng được thiết bị thông minh để khai thác thông tin, sử dụng nền tảng, dịch vụ số thiết yếu, biết bảo vệ bản thân trên môi trường số.
Cùng với đó, Kế hoạch số 3760 đề ra 6 nhiệm vụ, giải pháp để thực hiện chỉ tiêu trên, bao gồm: Truyền thông và tuyên truyền; xây dựng các quy định, hướng dẫn; xây dựng chương trình phổ cập kỹ năng số; xây dựng các nền tảng; phổ cập tri thức về chuyển đổi số, kỹ năng số; triển khai các mô hình, phong trào lan tỏa kỹ năng số cho các cơ quan, đơn vị.
Sự vào cuộc quyết liệt của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng cho thấy phong trào không chỉ là nhiệm vụ “mềm” về giáo dục, mà còn là sự kết hợp hài hòa giữa phẩm chất truyền thống và năng lực hiện đại, góp phần quan trọng nâng cao sức mạnh tổng hợp, khả năng SSCĐ của Quân đội, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Xây dựng đồng bộ kỹ năng số - Từ nhận thức đến hành động trong toàn quân
Khung kỹ năng số được xây dựng phù hợp với 5 nhóm đối tượng, gồm: Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân và viên chức quốc phòng, học viên, hạ sĩ quan và binh sĩ. Đến nay, 100% các đơn vị cấp sư đoàn và tương đương trở lên đã xây dựng kế hoạch và thành lập tổ công tác triển khai Phong trào “Bình dân học vụ số”.
Các lớp học kỹ năng số cơ bản cho cán bộ, nhân viên, chiến sĩ được tổ chức rộng khắp tại các cơ quan, đơn vị, học viện, nhà trường trong toàn quân. Các đơn vị cấp sư đoàn và tương đương trở lên, nhất là khối cơ quan đã được đào tạo các kỹ năng như: Sử dụng máy tính, tra cứu thông tin trên mạng quân sự nội bộ, sử dụng các phần mềm cơ bản...; đa số cán bộ, nhân viên dụng thành thạo các phần mềm quản lý hồ sơ, văn bản phục vụ cho công việc chuyên môn.
Hình thức học tập trong phong trào được triển khai đa dạng, bao gồm học trực tiếp và học trực tuyến qua nền tảng điện tử, cũng như khuyến khích tự học thông qua các ứng dụng tích hợp; các chương trình, bài giảng, tài liệu phổ cập kiến thức, kỹ năng số phục vụ Phong trào “Bình dân học vụ số” trong Quân đội được triển khai xây dựng đúng tiến độ và phù hợp với 5 nhóm đối tượng.
Cán bộ Cổng Thông tin điện tử Bộ Quốc phòng tự học khai thác các ứng dụng, giải pháp mới phục vụ công tác truyền thông. - ảnh: Đức Anh
Các cơ quan thông tấn, báo chí Quân đội và các cơ quan, đơn vị trong toàn quân đã xây dựng, duy trì chuyên mục riêng về chuyển đổi số, góp phần truyển tải các chủ trương, kế hoạch, hướng dẫn, chương trình hành động trong lĩnh vực chuyển đổi số và phong trào “Bình dân học vụ số”, giúp cán bộ, chiến sĩ có thể dễ dàng tiếp cận, nghiên cứu, góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ.
Bộ Quốc phòng đã xây dựng nền tảng Bình dân học vụ số trên mạng Internet (qlms.bqp.vn) trở thành nền tảng dữ liệu tập trung cung cấp tài liệu, video, học liệu nhằm đào tạo, bồi dưỡng, phổ cập kiến thức về chuyển đổi số, kỹ năng số cho tất cả các đối tượng trong Quân đội. Bên cạnh đó, tính năng “trợ lý ảo” được tích hợp trong nền tảng số này giúp hỗ trợ học tập tri thức cơ bản về chuyển đổi số, phát triển kỹ năng số dựa trên công nghệ xử lý ngôn ngữ tự nhiên; hệ thống sử dụng trí tuệ nhân tạo nhằm cá nhân hoá nội dung học, bảo đảm trải nghiệm phù hợp với trình độ và nhu cầu khác nhau của từng quân nhân.
Song song với đó, Bộ Quốc phòng đã xây dựng ứng dụng di động QiMe nhằm cung cấp giải pháp liên lạc, trao đổi thông tin giữa các người dùng tương tự như các ứng dụng mạng xã hội khác bảo đảm thuận tiện, an toàn - bảo mật; phục vụ công tác chỉ đạo, triển khai công việc của cán bộ, nhân viên trong và ngoài cơ quan, đơn vị; nhận thông báo có văn bản được giao phụ trách từ hệ thống Quản lý văn bản và Điều hành giúp cán bộ, nhân viên chủ động xử lý công việc bảo đảm tiến độ thời gian. Từ khi đưa vào sử dụng vào tháng 4/2025 đến nay, ứng dụng đã có hơn 130.000 người dùng.
Nhiều mô hình, phong trào lan tỏa kỹ năng số được triển khai tại các cơ quan, đơn vị trong toàn quân. Các cơ quan cấp chiến dịch, chiến lược đã thiết lập mạng lưới “Đại sứ số” theo mô hình mentor - mentee; ở cấp phòng, ban đã xây dựng ít nhất một cán bộ đảm nhận vai trò mentor, có nhiệm vụ hướng dẫn, hỗ trợ kỹ năng số cho các thành viên (mentee) trong đơn vị. Mô hình này đã giúp phát huy vai trò nòng cốt của cán bộ nắm vững công nghệ, tạo môi trường học tập, chia sẻ kiến thức số hiệu quả, thiết thực, hiện đang triển khai nhân rộng trong toàn quân. Bên cạnh đó là phong trào “Cơ quan số, đơn vị số”, các cơ quan, đơn vị trực thuộc Bộ Quốc phòng đã lựa chọn các cơ quan, đơn vị thuộc quyền để triển khai chuyển đổi số điểm, chú trọng ưu tiên ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý, điều hành và thực hiện nhiệm vụ, qua thực tế triển khai mô hình điểm bước đầu đạt hiệu quả tốt, làm cơ sở để nhân rộng trong toàn cơ quan.
Từ phong trào Bình dân học vụ cách đây 80 năm đến phong trào “Bình dân học vụ số” hôm nay - đó là hành trình kế thừa và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về “học để làm việc, làm người, học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại” [7] trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện. Phong trào “Bình dân học vụ số” trong Quân đội không đơn thuần là chương trình phổ cập kỹ năng công nghệ, mà là minh chứng sống động cho việc đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn bằng hành động cụ thể, lan tỏa ý chí học tập suốt đời, tinh thần tự học, cầu tiến của người quân nhân cách mạng trong thời đại số.
[1] - Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, H, 2011, tr.40.
[2] - Vũ Ngọc Bình: “Chống nạn mù chữ ở Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 5 (1990), tr.24.
[3] - Vũ Huy Phúc: “Vài nét về phong trào thanh toán nạn mù chữ ở Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 30 (1961), tr.33.
[4] - Sách Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày này năm xưa, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, 2010.
[5] - Lê Mậu Hãn (Chủ biên): Biên niên lịch sử Chính phủ Việt Nam 1945-2005, Nxb Văn hóa Thông tin, H, 2006, T.1 (1945-1954), tr.32-33.
[6] - Đinh Quang Hải (Chủ biên): Lịch sử giáo dục miền Bắc Việt Nam (từ năm 1945 đến năm 1975), Nxb KHXH, H, 2020, tr.41.
[7] - Bác Hồ ghi trong sổ vàng truyền thống của Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc tại Việt Bắc khi đến thăm trường vào tháng 9/1949.
