Phát huy vai trò nòng cốt của Quân đội trong công tác khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ còn sót lại sau chiến tranh

(Bqp.vn) - Chiến tranh qua đi đã nhiều thập kỷ, song hậu quả để lại vẫn hết sức nặng nề đối với đất nước và con người Việt Nam. Bom, mìn, vật nổ (BMVN) còn sót lại sau chiến tranh đã ảnh hưởng nặng nề, tác động tiêu cực, trực tiếp đến đời sống nhân dân cũng như phát triển kinh tế - xã hội. Phát huy vai trò là lực lượng xung kích, nòng cốt, bằng nhiều hình thức, phương pháp sáng tạo, huy động tối đa mọi nguồn lực, Quân đội nhân dân (QĐND) Việt Nam đã và đang có nhiều nỗ lực, đạt hiệu quả thiết thực trong công tác rà phá, khắc phục hậu quả BMVN còn sót sau chiến tranh, vì bình yên cuộc sống, bảo vệ an toàn tính mạng của người dân, bảo vệ môi trường sinh thái, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Đại tướng Ngô Xuân Lịch, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng tham quan khu trưng bày hiện vật tại Nhà Trưng bày bom mìn của Trung tâm Hành động bom mìn Quốc gia Việt Nam, tháng 10/2016.

Hậu quả nặng nề của ô nhiễm bom mìn đối với đất nước ta

Hậu quả của chiến tranh đã để lại số lượng lớn BMVN, ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Ước tính từ năm 1964 đến năm 1975, Việt Nam đã hứng chịu hơn 16 triệu tấn bom đạn các loại, gấp 4 lần số lượng bom đạn được sử dụng trong chiến tranh thế giới lần thứ nhất [1]. Theo kết quả điều tra do Trung tâm Hành động bom mìn Quốc gia Việt Nam (VNMAC) công bố ngày 3/4/2018, số lượng bom đạn còn sót lại sau chiến tranh tại Việt Nam lên tới hàng trăm ngàn tấn, gồm các loại bom, mìn, vật nổ hiện đang nằm rải rác hầu hết các tỉnh, thành phố trên cả nước [2].

Theo đánh giá của các cơ quan chức năng, hiện tại có 9.116 xã (chiếm 81,78% tổng số xã trên toàn quốc) bị ô nhiễm BMVN ở các mức độ khác nhau. Tính đến tháng 12/2017, tổng số diện tích đất đai bị ô nhiễm BMVN là trên 6,1 triệu héc-ta (chiếm 18,71% diện tích đất cả nước). Các tỉnh thuộc khu vực miền Trung và Tây Nguyên là những nơi có lượng tồn lưu BMVN rất lớn, trong đó tỉnh Quảng Trị là địa phương có tỷ lệ ô nhiễm BMVN lớn nhất cả nước. Các tỉnh Trung du và miền núi phía Bắc có tỷ lệ diện tích đất tồn lưu BMVN ở mức thấp. Mặc dù vậy, diện tích đất ở khu vực này chủ yếu là đồi núi, những nơi bị ô nhiễm BMVN lại tập trung vào diện tích đất ở và đất sản xuất nông nghiệp, nên có tác động ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sức khoẻ, tính mạng của người dân. Bên cạnh đó, các loại BMVN đã từng sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam rất đa dạng. Tính đến nay, đã có hàng trăm loại BMVN khác nhau được phát hiện, như; bom phá, bom bi, đạn pháo, đạn cối, mìn và các loại vật liệu nổ khác.

Cán bộ của Trung tâm VNMAC tuyên truyền, phổ biến kiến thức về bom, mìn cho học sinh.

BMVN đã tác động đến tâm lý và đời sống, kinh tế của người dân. Nhiều công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng hạ tầng kỹ thuật ở các địa phương đã bị ảnh hưởng nặng nề. Ở những nơi còn sót lại càng nhiều bom mìn, vật liệu nổ thì nguy cơ xảy ra tai nạn bom mìn càng lớn. Không chỉ tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội, BMVN sót lại sau chiến tranh còn gây ra thảm họa đối với tính mạng, sức khỏe của con người, môi trường sinh thái. Chỉ tính riêng từ năm 1975 - 2002, số lượng nạn nhân bom mìn ở Việt Nam do Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom mìn công bố là 104.298 người (trong đó: bị thương là 62.163 người, bị chết là 42.135 người, nạn nhân là trẻ em chiếm 30%); có tới 49/63 tỉnh, thành phố của nước ta có nạn nhân bom mìn. Trong 5 năm gần đây, có hơn 1.800 trường hợp tai nạn bom mìn với tỷ lệ tử vong là hơn 50%. Những nguyên nhân chủ yếu trực tiếp dẫn đến tai nạn bom mìn là do tìm kiếm phế liệu (chiếm khoảng 31%), chơi, đùa nghịch (chiếm khoảng 27%); trồng chọt, chăn nuôi (chiếm khoảng 20%) [3].

Nỗ lực khắc phục hậu quả BMVN sau chiến tranh

Nhận thức sâu sắc về hậu quả do BMVN còn sót lại sau chiến tranh gây ra, ngay sau ngày đất nước thống nhất, Đảng, Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, giải pháp khắc phục hậu quả BMVN sót lại sau chiến tranh vì bình yên cuộc sống của nhân dân, coi đây là nhiệm vụ cấp bách, thể hiện tính nhân đạo, nhân văn sâu sắc, góp phần thực hiện tốt mục tiêu bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe, tài sản cho nhân dân và môi trường sinh thái, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế, xã hội bền vững.

Tháng 10/1980, Chính phủ đã thành lập Ủy ban Quốc gia điều tra các hậu quả chiến tranh hoá học của Mỹ ở Việt Nam (gọi tắt là Ủy ban 10-80). Ngày 21/4/2010, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chương trình Hành động Quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh ở Việt Nam giai đoạn 2010 - 2025 (Quyết định số 504/QĐ-TTg). Mục tiêu của chương trình là huy động nguồn lực trong nước và quốc tế nhằm giảm thiểu và tiến tới khắc phục hoàn toàn ảnh hưởng của bom mìn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; bảo đảm an toàn cho nhân dân; giúp đỡ nạn nhân bom mìn hòa nhập đời sống xã hội. Đồng thời, ban hành một số văn bản khác liên quan đến công tác rà, phá bom mìn (Quyết định số 96/2006/QĐ-TTg ngày 04/5/2006 về việc quản lý và thực hiện công tác rà, phá bom mìn tại Việt Nam; Nghị định số 18/2019/NĐ-CP ngày 01/02/2019 về quản lý và thực hiện hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ sau chiến tranh).

Để tăng cường sự tập trung và toàn diện trong công tác khắc phục hậu quả chiến tranh, ngày 24/5/2017, Ban Chỉ đạo Quốc gia về khắc phục hậu quả bom mìn và chất độc hoá học sau chiến tranh ở Việt Nam (gọi tắt là Ban Chỉ dạo 701) được thành lập do Thủ tướng Chính phủ là Trưởng ban. Ban Chỉ đạo 701 được hình thành từ sự hợp nhất Ban Chỉ đạo Quốc gia khắc phục chất độc hoá học do Mỹ sử dụng trong chiến tranh Việt Nam (Ban Chỉ đạo 33) và Ban Chỉ đạo Nhà nước về Chương trình hành động Quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh ở Việt Nam giai đoạn đến năm 2025 (Ban Chỉ đạo 504). Nhằm thống nhất và tăng cường hiệu quả của các hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn và chất độc hoá học sau chiến tranh ở Việt Nam, ngày 09/10/2018, Thủ tướng Chính phủ, Trưởng ban Chỉ đạo 701 đã ban hành Chương trình công tác giai đoạn 2018 - 2020 của Ban Chỉ đạo 701 (Quyết định 406/QĐ-BCĐKPBMHH).

Hàng năm, Chính phủ đã chi hàng nghìn tỷ đồng cho công tác khắc phục hậu quả BMVN. Trong giai đoạn từ 2016 - 2018, gần 3 nghìn dự án rà phá BMVN đã được triển khai thực hiện trên diện tích 90 nghìn héc-ta với tổng chi phí khoảng 2.840 tỷ đồng. Ngày 3/4/2018, VNMAC đã công bố “Báo cáo hiện trạng tồn lưu bom mìn, vật nổ sau chiến tranh ở Việt Nam - Giai đoạn I”. Báo cáo đã đưa ra bức tranh tổng thể về tình trạng ô nhiễm BMVN còn sót lại sau chiến tranh trên phạm vi đất liền toàn quốc, giúp đưa ra những vùng cần tập trung ưu tiên nguồn lực. Cùng với đó, Chính phủ đã chỉ đạo tổ chức thực hiện một số hoạt động khác như: Thành lập Trung tâm Cơ sở dữ liệu bom mìn Quốc gia, với nhiệm vụ thu thập thông tin, dữ liệu về các hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh trên toàn quốc; tổ chức các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức về hậu quả của BMVN cho người dân sinh sống xung quanh khu vực có nguy cơ rủi ro phơi nhiễm…; tổ chức thực hiện các đề tài, nghiên cứu liên quan đến khắc phục hậu quả BMVN. Những nạn nhân của BMVN cũng luôn được Đảng, Nhà nước các cấp, các ngành quan tâm giúp đỡ, hỗ trợ sinh kế, hướng dẫn kỹ thuật chăn nuôi, trồng trọt, sử dụng máy móc, thiết bị… Trong giai đoạn 2014 - 2018, có khoảng 5.000 nạn nhân nhận được sự hỗ trợ từ Hội Hỗ trợ nạn nhân bom mìn với nguồn tài trợ từ các tổ chức chính trị, xã hội, doanh nghiệp, cá nhân trong nước. Ngoài ra, các nạn nhân bom mìn cũng được hưởng các chính sách ưu đãi của Chính phủ Việt Nam dành cho người khuyết tật.

Lễ khởi động Dự án Việt Nam - Hàn Quốc hợp tác khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh, Quảng Bình, tháng 3/2018.

Bên cạnh sự vào cuộc quyết liệt, nỗ lực không mệt mỏi của Chính phủ Việt Nam, Chính phủ các nước và các tổ chức quốc tế cũng cùng chung tay góp sức để đẩy nhanh tiến độ khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh ở Việt Nam. Những đối tác chính của Việt Nam trong lĩnh vực này có Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Anh và một số tổ chức, như: Nhóm Cố vấn mìn (MAG), Tổ chức Viện trợ nhân đạo Na-uy (NPA) tại Việt Nam, Trung tâm Rà phá mìn nhân đạo Quốc tế Giơ-ne-vơ (GICHD)… Cụ thể, Nhật Bản hỗ trợ khoảng 5,5 triệu USD để thực hiện 2 dự án rà phá bom mìn (từ năm 2009 đến nay), Chính phủ Hoa Kỳ hỗ trợ hoạt động bom mìn tại Việt Nam thông qua nhiều giai đoạn: 2000 - 2013, thông qua Chương trình hỗ trợ nhân đạo đã chuyển giao các trang thiết bị rà, phá bom mìn và hỗ trợ điều tra, khảo sát lập bản đồ ô nhiễm bom mìn 6 tỉnh miền Trung, trị giá khoảng 14,5 triệu USD; từ năm 2016 đến nay, hỗ trợ Việt Nam thực hiện 7 nội dung đã cam kết liên quan đến các hỗ trợ kỹ thuật, tập huấn, khảo sát. Chính phủ Hàn Quốc thông qua Cơ quan Hợp tác quốc tế Hàn Quốc (KOICA) tại Việt Nam viện trợ 20 triệu USD để thực hiện Dự án “Việt Nam - Hàn Quốc hợp tác khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh tại 2 tỉnh Quảng Bình và Bình Định”. Ngoài ra, một số Chính phủ và tổ chức quốc tế khác cũng đang có nhiều hoạt động hỗ trợ Việt Nam trong giải quyết vấn đề này.

Bộ đội Công binh trục vớt, xử lý quả bom dưới lòng sông Hồng, gần cầu Long Biên (Hà Nội), tháng 6/2020.

Nhiệm vụ “chiến đấu” trong thời bình

Xác định, khắc phục hậu quả BMVN còn sót lại sau chiến tranh là một trong những nhiệm vụ chiến đấu trong thời bình, nhiều năm qua, các đơn vị Quân đội đã chủ động triển khai thực hiện nhiều chương trình, dự án rà phá BMVN; điều tra, khảo sát, thu gom và xử lý chất độc tồn lưu sau chiến tranh; phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về nguy cơ BMVN cho người dân chủ động phòng, tránh; tham gia vận động, tìm kiếm các nguồn lực từ bên ngoài phục vụ công tác khắc phục hậu quả chiến tranh, trong đó có hậu quả của BMVN. Hàng triệu tấn BMVN các loại đã được thu gom, xử lý; hàng trăm nghìn héc-ta đất được làm “sạch” - điều này đã góp phần tái tạo quỹ đất, bảo đảm môi trường, điều kiện an toàn cho sản xuất, nâng cao đời sống của nhân dân, giảm thiểu tai nạn, thương tích do BMVN còn sót lại sau chiến tranh gây ra cũng như hỗ trợ nạn nhân bom mìn tái hòa nhập cộng đồng, ổn định cuộc sống.

Bộ đội Công binh rà phá bom mìn còn sót lại sau chiến tranh trên địa bàn tỉnh Hà Giang.

Ngoài ra, khắc phục hậu quả chiến tranh trở thành một nội dung quan trọng trong thúc đẩy hợp tác, nhất là hợp tác quốc phòng giữa Việt Nam và các nước, các đối tác trong khu vực và quốc tế mà tiêu biểu là sáng kiến của Việt Nam về thành lập Nhóm chuyên gia về hành động mìn nhân đạo trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN Mở rộng (ADMM+). Cùng với đó, Bộ Quốc phòng đã phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương tham mưu cho Chính phủ chỉ đạo giải quyết các vấn đề quan trọng, liên ngành về công tác này; tích cực tham mưu cho Chính phủ và Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành những chính sách đối với nạn nhân bom mìn, nạn nhân chất độc hóa học/đi-ô-xin; đồng thời, đề xuất các giải pháp tháo gỡ khó khăn trong việc giải quyết chế độ, chính sách đối với nạn nhân bom mìn, chất độc hóa học/đi-ô-xin một cách hiệu quả nhất.

Bộ đội Hóa học xử lý đạn hóa học còn sót lại sau chiến tranh.

Với quyết tâm cao, nỗ lực không mệt mỏi của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân và sự hỗ trợ, giúp đỡ của các chính phủ, tổ chức quốc tế, chúng ta tin tưởng rằng, hậu quả của bom mìn sau chiến tranh ở Việt Nam sẽ sớm được giải quyết, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, mang lại cuộc sống bình yên cho nhân dân.

[1] - Sách ảnh “ Vì một Việt Nam không còn sót lại bom mìn sau chiến tranh” - Ban Chỉ đạo 504, xuất bản 2013, trang 4.

[2], [3] - Công văn số 19/BTGD-PĐN, Ngày 16/1/2019 của VNMAC, Phụ lục, trang 1.

Nguyễn Bằng