Dân quân tự vệ Việt Nam - Bức “tường sắt” của Tổ quốc

(Bqp.vn) - Trong thư “Gửi nam nữ chiến sĩ, dân quân tự vệ và du kích toàn quốc” ngày 27/5/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc. Vô luận địch nhân hung bạo thế nào, hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan rã”.  Theo Người, dân quân tự vệ và du kích có sức mạnh vô địch, có nhiệm vụ nặng nề nhưng rất vẻ vang. Người đã nhiều lần khẳng định, trên cơ sở nền tảng của chiến tranh nhân dân, lực lượng dân quân tự vệ và du kích có sức mạnh vô cùng to lớn, bất khả xâm phạm. Người yêu cầu lực lượng dân quân tự vệ và du kích “Từ đây về sau, lực lượng ta càng ngày càng vững, kinh nghiệm ta càng ngày càng nhiều thì ta càng tỏ cho địch biết, tỏ cho thế giới biết rằng “dân quân tự vệ và du kích Việt Nam là những người ái quốc sắt đá, là những chiến sĩ anh hùng” [1].

Chủ tịch nước Lương Cường trao Huân chương Hồ Chí Minh tặng Dân quân tự vệ Việt Nam.

Xứng đáng với lời khen tặng và huấn thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt 90 năm xây dựng, chiến đấu, chiến thắng và trưởng thành, vượt qua nhiều khó khăn, gian khổ, thử thách, hy sinh, các thế hệ cán bộ, chiến sĩ Dân quân tự vệ đã nhất mực trung thành với Tổ quốc, với Nhân dân, với sự nghiệp cách mạng của Đảng, chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm, lao động, học tập, công tác hiệu quả, sáng tạo và đã lập nhiều chiến công, thành tích xuất sắc, góp phần to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Lịch sử hào hùng, chiến công vẻ vang

Cách đây vừa tròn 90 năm, ngày 28/3/1935, Đại hội Đảng Cộng sản Đông Dương lần thứ nhất diễn ra tại Ma Cao (Trung Quốc) đã ra “Nghị quyết về Đội Tự vệ”. Đây là nghị quyết đầu tiên của Đảng về tổ chức, chỉ đạo xây dựng, huấn luyện và hoạt động của lực lượng tự vệ, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng tạo nền tảng cho sự phát triển, trưởng thành và chiến thắng của Dân quân tự vệ sau này, từ đó, ngày 28/3 hằng năm trở thành Ngày truyền thống của lực lượng Dân quân tự vệ. Ngay sau khi có nghị quyết của Đảng, các Đội tự vệ công nông là những tổ chức vũ trang quần chúng ra đời, làm nòng cốt cho đấu tranh vũ trang, tiến hành chiến tranh du kích và bảo vệ phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong giai đoạn 1939 - 1945, Đảng ta đã chủ trương thành lập các đội tự vệ du kích cứu quốc trên khắp các tỉnh, một số Đội du kích ra đời và phát triển thành các trung đội Cứu quốc quân, làm nòng cốt và hỗ trợ phong trào cách mạng của quần chúng chuyển từ đấu tranh chính trị từng bước tiến lên đấu tranh vũ trang, kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh quân sự, chuẩn bị tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Tháng 5/1944, trong Chỉ thị “Sửa soạn khởi nghĩa” của Tổng bộ Việt Minh tiếp tục khẳng định hình thức tổ chức lực lượng vũ trang bao gồm: Bộ đội du kích, tiểu tổ du kích và đội tự vệ cứu quốc, các lực lượng này trở thành tổ chức vũ trang quần chúng của các đoàn thể cứu quốc trong Mặt trận Việt Minh. Ngày 02/9/1945, Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Dân quân tự vệ đã thực sự trở thành công cụ chuyên chính chủ yếu bảo vệ Đảng, chính quyền và thành quả cách mạng.

Trong cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm chống thực dân Pháp xâm lược, lực lượng Dân quân tự vệ và du kích được phát triển rộng khắp, từ chỗ là lực lượng vũ trang quần chúng đã phát triển mạnh mẽ về tổ chức và lực lượng, là một bộ phận trong lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam do các xã đội, huyện đội, tỉnh đội chỉ đạo, chỉ huy và đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của cấp ủy Đảng các cấp. Đầu năm 1947, Dân quân tự vệ đã phát triển lên gần 3 triệu người, chiến trường Nam Bộ có trên 27 vạn, chiến trường Trung Bộ có trên 28 vạn, Bắc Bộ có gần 28 vạn, trong đó có 22.000 dân quân du kích bạch đầu quân. Lực lượng Dân quân tự vệ và bộ đội địa phương đã tiêu diệt trên 23 vạn trong tổng số 50 vạn quân địch (chiếm tỉ lệ trên 46%) kiềm chế, phân tán trên 90% tổng số lực lượng địch trên toàn chiến trường, góp phần chấm dứt gần một thế kỷ đô hộ của thực dân Pháp xâm lược.

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Dân quân tự vệ ở miền Bắc tích cực đẩy mạnh sản xuất, chiến đấu, phục vụ chiến đấu với tinh thần “vững tay cày, chắc tay súng”, “tay cày tay súng, tay búa tay súng”, “Tất cả vì Miền Nam ruột thịt”, “Tất cả cho tiền tuyển, tất cả để chiến thắng”... sẵn sàng chi viện cho chiến trường miền Nam và chiến trường Lào, Cam-pu-chia. Dân quân tự vệ miền Bắc đã phối hợp bắn rơi 424 máy bay các loại trong tổng số 4.181 máy bay Mỹ bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc (chiếm trên 10%); bắt sống hàng trăm tên giặc lái và hàng chục toán biệt kích; bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến địch; đã có hơn 183 triệu lượt Dân quân tự vệ tham gia bảo đảm giao thông vận tải, vận chuyển vũ khí trang bị, lương thực, thực phẩm, rà phá bom mìn, thủy lôi... giúp Nhân dân sơ tán, phòng tránh, khắc phục kịp thời hậu quả đánh phá, phong tỏa của địch. Ở miền Nam, dân quân và du kích các địa phương luôn phát huy tinh thần chủ động, tích cực đánh địch bằng mọi thứ vũ khí. Tiến công địch bằng “3 mũi giáp công”, trên cả “3 vùng chiến lược” kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang và binh, địch vận; kiên cường bám trụ, giữ thế cài răng lược, xen kẽ với địch, thành thế trận “thiên la địa võng” trên toàn chiến trường. Phát huy tốt vai trò nòng cốt trong đấu tranh chống càn quét, dồn dân, lập “ấp chiến lược”, “khu trù mật”,... của địch; phối hợp với bộ đội và các lực lượng đập tan các chiến lược “Chiến tranh một phía”, “Chiến tranh đặc biệt”, “Chiến tranh cục bộ”, “Việt Nam hóa chiến tranh”, đã làm thất bại hoàn toàn cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, kết thúc vẻ vang cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc dài nhất, khó khăn nhất và vĩ đại nhất trong lịch sử của dân tộc ta.

Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, hệ thống pháp luật về Dân quân tự vệ được xây dựng, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ với hệ thống pháp luật của Nhà nước; theo đó, lực lượng Dân quân tự vệ được xây dựng “vững mạnh và rộng khắp” có trọng tâm, trọng điểm, lấy xây dựng vững mạnh về chính trị là cơ sở để nâng cao chất lượng tổng hợp, khả năng SSCĐ của Dân quân tự vệ. Tổ chức lực lượng Dân quân tự vệ đã có bước phát triển mới, nhiều mô hình đơn vị Dân quân tự vệ được xây dựng và triển khai rộng rãi, mang tính đột phá như: Hải đội dân quân thường trực; tổ chức dân quân thường trực trên biển, đảo; chốt của dân quân thường trực gắn với các điểm dân cư và đồn, trạm biên phòng trên tuyến biên giới đất liền; tổ chức lực lượng dân quân làm nhiệm vụ bắn tỉa, chế áp phương tiện bay không người lái...; xây dựng nhiều mô hình đơn vị tự vệ trong các loại hình doanh nghiệp; xây dựng trụ sở làm việc cho Ban Chỉ huy Quân sự, xây dựng chi bộ quân sự cấp xã; các chức vụ chỉ huy Dân quân tự vệ đã được đào tạo, bồi dưỡng chuẩn hóa; việc bảo đảm chế độ, chính sách cho Dân quân tự vệ ngày càng được quan tâm, ưu việt hơn...

Trước yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, Dân quân tự vệ có vai trò ngày càng quan trọng, là lực lượng gần dân nhất, luôn có mặt sớm nhất trong mọi tình huống diễn ra ở cơ sở, không quản khó khăn, gian khổ, hy sinh, xung kích, đi đầu ở những nơi nguy hiểm, tham gia phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn, đã huy động hàng chục triệu lượt cán bộ, chiến sĩ cùng với các lực lượng bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản của Nhà nước và Nhân dân. Trong phòng, chống đại dịch COVID- 19, với phương châm “chống dịch như chống giặc”. Lực lượng Dân quân tự vệ đã cùng với cả nước căng mình chống dịch, vừa hoàn thành tốt nhiệm vụ phòng, chống dịch bệnh COVID-19, vừa bảo đảm an ninh trật tự trên địa bàn, giúp đỡ Nhân dân ổn định cuộc sống. Những việc làm ý nghĩa đó đã tô thắm thêm phẩm chất cao quý của “Người chiến sĩ Sao vuông”.

Bên cạnh đó, lực lượng Dân quân tự vệ đã tích cực tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, xây dựng cơ sở chính trị vững mạnh và phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, giảm nghèo bền vững, phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở nơi dân cư, góp phần xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận lòng dân gắn với thế trận an ninh nhân dân vững chắc, củng cố, tăng cường tiềm lực quốc phòng, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Ghi nhận những công lao to lớn và thành tích vẻ vang, Dân quân tự vệ Việt Nam đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao Vàng (năm 2015), Huân chương Hồ Chí Minh (năm 2025); có 370 tập thể và 284 cán bộ, chiến sĩ Dân quân tự vệ qua các thời kỳ được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Chủ tịch nước Lương Cường dự Lễ kỷ niệm 90 năm Ngày truyền thống Dân quân tự vệ Việt Nam và đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh, tháng 3/2025.

Khẳng định Dân quân tự vệ luôn là lực lượng có vị trí chiến lược hết sức quan trọng và là hình thức tổ chức thích hợp nhất để thực hiện đường lối quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân, Chủ tịch nước Lương Cường, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng và An ninh, Thống lĩnh Lực lượng vũ trang nhân dân nhấn mạnh, trải qua 90 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, lực lượng Dân quân tự vệ và du kích từ chỗ là tổ chức vũ trang quần chúng đã trở thành một bộ phận rất quan trọng của lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam, luôn luôn hoàn thành tốt và xuất sắc nhiệm vụ, đóng góp to lớn vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước trước đây, cũng như công cuộc xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam ngày nay.

Xây dựng Dân quân tự vệ “vững mạnh, rộng khắp”

Đại tướng Phan Văn Giang trình bày diễn văn tại buổi lễ.

Trình bày diễn văn tại Lễ kỷ niệm 90 năm Ngày truyền thống Dân quân tự vệ Việt Nam (28/3/1935 - 28/3/2025) và đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh diễn ra chiều 26/3, tại Hà Nội, Đại tướng Phan Văn Giang, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng nhấn mạnh,  những năm tới, dự báo tình hình thế giới, khu vực tiếp tục diễn biến nhanh, phức tạp, khó đoán định. Trong nước thuận lợi là cơ bản, tuy nhiên, còn có những khó khăn, thách thức đan xen; mặt khác, việc điều chỉnh tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đáp ứng yêu cầu “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả” đặt ra những yêu cầu mới, ngày càng cao đối với xây dựng lực lượng vũ trang, xây dựng lực lượng Dân quân tự vệ, củng cố quốc phòng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Theo Đại tướng Phan Văn Giang, để đáp ứng với yêu cầu trên, lực lượng Dân quân tự vệ phải tiếp tục phát huy tốt hơn nữa truyền thống 90 năm xây dựng, chiến đấu, chiến thắng và trưởng thành, cùng với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Tập trung nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nêu cao ý thức cảnh giác cách mạng, tích cực đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của các thế lực thù địch ngay từ cơ sở, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống. Tiếp tục xây dựng lực lượng Dân quân tự vệ theo phương châm “vững mạnh, rộng khắp”, có chất lượng tổng hợp cao, có đủ cơ cấu, thành phần, hoạt động chất lượng, hiệu quả, phù hợp với từng vùng, miền, tập trung ở địa bàn biên giới, biển, đảo và các khu vực trọng điểm về quốc phòng, an ninh.

Chủ tịch nước Lương Cường và Đại tướng Phan Văn Giang chụp ảnh chung với các đại biểu tại buổi lễ.

Nâng cao chất lượng huấn luyện, diễn tập, hội thi, hội thao, khả năng sẵn sàng chiến đấu, tiếp tục khẳng định vai trò to lớn trong thực hiện đường lối của Đảng về quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc. Tích cực tham gia xây dựng hệ thống chính trị ở địa phương, cơ sở vững mạnh, giúp Nhân dân đẩy mạnh sản xuất, phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nông thôn mới, xóa đói, giảm nghèo bền vững, xây dựng đời sống văn hóa mới; là lực lượng tại chỗ, xung kích, đi đầu trong phòng, chống, khắc phục hậu quả, thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn, phối hợp giữ gìn, bảo vệ an ninh biên giới, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ môi trường trên địa bàn; Dân quân tự vệ biển tích cực tham gia tuần tra chống khai thác thủy, hải sản bất hợp pháp, tạo điểm tựa cho bà con ngư dân vươn khơi, bám biển, giữ vững ngư trường truyền thống, góp phần giữ vững ổn định chính trị, nâng cao đời sống Nhân dân, làm sáng đẹp hình ảnh “Người chiến sĩ Sao vuông” trong thời kỳ mới.

Nhìn lại chặng đường vẻ vang 90 năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng mà thường xuyên, trực tiếp là Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Dân quân tự vệ Việt Nam đã ngày càng trưởng thành, lớn mạnh, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao, mãi mãi xứng đáng với niềm tin yêu của Đảng, Nhà nước và Nhân dân.

[1] - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 5, Nxb. CTQG, H. 2011, tr.158.

Nguyễn Bằng