Quyết không để Tổ quốc bị bất ngờ từ các tình huống trên không

(Bqp.vn) - “Chiến thắng trận đầu ngày 05/8/1964 chống chiến tranh phá hoại miền Bắc của quân và dân ta, nòng cốt là Bộ đội Phòng không - Không quân (PK-KQ), Bộ đội Hải quân mãi mãi là bản hùng ca bất diệt; là chiến thắng từ sức mạnh chính trị, tinh thần của toàn dân tộc, chiến thắng của chính nghĩa và ý chí quyết tâm đánh thắng kẻ thù xâm lược”, đó là khẳng định của Thượng tướng Lê Huy Vịnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng tại Lễ kỷ niệm 60 năm Chiến thắng trận đầu chống chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ nhất (05/8/1964 - 05/8/2024) và 25 năm hợp nhất Quân chủng PK-KQ (14/7/1999 - 14/7/2024) diễn ra sáng 30/7.

Quang cảnh buổi lễ.

Để thực hiện mưu đồ đánh phá miền Bắc, ngay từ tháng 02/1964, Tổng thống Mỹ Giôn-xơn đã cho tiến hành các cuộc tuần tra bằng tàu khu trục vào khu vực Vịnh Bắc Bộ, nhằm phô trương sức mạnh, gây tác động tâm lý và thu thập tình báo về các trận địa ra đa cảnh giới và trận địa phòng thủ của Bắc Việt Nam. Theo chỉ thị của Tổng thống Giôn-xơn, phương án ném bom miền Bắc Việt Nam đã được bí mật soạn thảo. Đầu tháng 6/1964, các cố vấn của Tổng thống Mỹ họp ở Hô-nô-lu-lu để bàn cách tiến hành mở rộng cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, với danh sách 94 mục tiêu cần tập trung đánh phá ở miền Bắc Việt Nam, cùng với một “kịch bản” đã được chuẩn bị trước, tháng 7/1964, Mỹ tăng cường các hoạt động khiêu khích trên biển, trên không và phá hoại trên đất liền. Đêm 30/7/1964, Mỹ cho tàu khu trục Maddox hoạt động tuần tiễu khu vực Vịnh Bắc Bộ thuộc vùng biển nước ta; đồng thời, cho tàu biệt kích bắn phá đảo Hòn Mê (Thanh Hóa) và Hòn Ngư (Nghệ An). Ngày 31/7, địch sử dụng máy bay T-28 bắn phá Đồn Biên phòng Nậm Cắn và làng Noọng Dẻ, Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An.

Ngày 02/8/1964, tàu Maddox tiến sâu vào vùng biển giữa Hòn Mê và Lạch Trường (Thanh Hóa). Tàu phóng lôi của Hải quân ta được lệnh đánh đuổi tàu khu trục Mỹ, buộc chúng phải rút khỏi vùng biển Việt Nam; ngay lập tức Mỹ lớn tiếng vu cáo “tàu phóng lôi của Việt Nam vô cớ công kích tàu Maddox của Mỹ đang đi trên vùng biển quốc tế...”. Đêm 04/8, chính quyền Mỹ dựng lên “sự kiện Vịnh Bắc Bộ” để đánh lừa dư luận thế giới và trong nước Mỹ. Vin vào cớ này, Mỹ phát động cuộc tiến công xâm lược quy mô lớn đầu tiên của không quân vào miền Bắc Việt Nam.

Đúng 06 giờ 12 phút, ngày 05 tháng 8, Đại đội Ra đa 11 (Trung đoàn 290) và Đại đội Ra đa 18 (Trung đoàn 291) phát hiện hai tốp máy bay địch hoạt động cách bờ biển Hà Tĩnh, Nghệ An, Tĩnh Gia (Thanh Hóa) và Đồng Hới, Đèo Ngang (Quảng Bình) từ 50 km đến 120 km. Vào lúc 07 giờ 59 phút, các đại đội Ra đa của các Trung đoàn 290, 291, 292 phát hiện một máy bay trinh sát chiến lược U-2 bay dọc theo bờ biển Hà Tĩnh, Vinh rồi vào sâu nội địa, bay qua vùng trời phía Nam Hà Nội.

Đến 23 giờ 30 phút, ngày 04/8/1964 (giờ Oa-sinh-tơn), tức 11 giờ 30 phút ngày 05/8/1964 (giờ Hà Nội), đế quốc Mỹ đã huy động 64 lần chiếc máy bay của Hạm đội 7, tiến hành cuộc tiến công “mũi tên xuyên”, đánh “trả đũa” 3 đợt vào 4 khu vực trên miền Bắc là Vinh - Bến Thủy (Nghệ An), Lạch Trường (Thanh Hóa), Bãi Cháy (Quảng Ninh) và Cảng Gianh (Quảng Bình).

Tại khu vực Vinh - Bến Thủy, đúng 12 giờ 25 phút, 08 máy bay phản lực cường kích A-4D, F-8U, AD-6 đột nhập cửa Sót (phía Nam huyện Nghi Xuân), lợi dụng dãy núi Hồng Lĩnh bay thấp theo triền sông, tiếp cận các mục tiêu từ phía Đông Nam và Tây Nam. Vọng quan sát Trung đoàn Ra đa 290 ở cửa Sót phát hiện được máy bay địch đã thông báo cho các phân đội chuyển cấp chiến đấu. Máy bay địch phân tốp, tiếp tục bắn phá các tàu Hải quân ta đậu ở Cửa Hội. Trung đội Súng máy phòng không 14,5 mm của Trung đoàn Ra đa 290 trên núi Quyết đã kịp thời nổ súng. Đây là tiếng súng đầu tiên của Bộ đội Phòng không Việt Nam, giáng trả hành động tiến công của không quân Mỹ. Các đại đội của Trung đoàn 280 bảo vệ thành phố Vinh đã đánh trả quyết liệt; đúng 12 giờ 40 phút, một máy bay AD-6 của địch đã bị bắn cháy rơi xuống biển, cách bờ 10 km.

Ít phút sau, tàu 187 của Khu tuần phòng 2 Hải quân ta phối hợp với pháo cao xạ bắn rơi chiếc máy bay AD-6 thứ 2, cách Đông Nam Hòn Mát 2 km. Đây là 2 chiếc máy bay đầu tiên của đế quốc Mỹ bị Bộ đội Phòng không, Bộ đội Hải quân và các lực lượng vũ trang địa phương bắn rơi trên vùng trời miền Bắc. Lúc 16 giờ 30 phút, máy bay địch tiếp tục đánh phá khu vực Vinh - Bến Thủy lần thứ 2, Trung đoàn 280 đã chủ động nổ súng, bắn rơi một máy bay A-4D của địch, tại đây khẩu đội trưởng Phan Đăng Cát đã chiến đấu ngoan cường và anh dũng hy sinh ngay trên trận địa.

Cùng thời điểm đánh phá Vinh - Bến thủy, tại Quảng Bình, 08 máy bay A-4D oanh tạc các căn cứ của Hải quân ta ở cửa sông Gianh, Mũi Ròn. Các tàu của Hải quân phối hợp với lực lượng bắn máy bay của dân quân trên bờ quyết liệt đánh trả. Trung đội Dân quân xã Cảnh Dương đã anh dũng chiến đấu, bắn rơi một máy bay A-4D của địch. Khu vực Hòn Gai - Bãi Cháy có hai tốp 08 chiếc máy bay A-4D, AD-6 và F-4H của địch đánh phá căn cứ của Hải quân. Các tàu Hải quân ta vừa bắn trả địch, vừa cơ động vượt ra ngoài vịnh. Trong một đợt công kích của địch, khẩu đội súng máy phòng không 14,5 mm, thuộc Đại đội 141 (Tiểu đoàn Phòng không 217 có nhiệm vụ bảo vệ Quảng Ninh) do Trung đội phó Trương Thanh Luyện chỉ huy đã đón đúng đường bay, nổ súng chính xác, bắn rơi tại chỗ một máy bay A.4D. Tên giặc lái Alvarez nhảy dù xuống biển bị quân dân ta bắt sống (đây là tù binh phi công Mỹ đầu tiên trong chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ra miền Bắc Việt Nam, được trao trả cho Chính phủ Mỹ ngày 12/02/1973, sau 8 năm 7 tháng bị giam giữ trong Nhà tù Hỏa Lò). Ít phút sau, các Đại đội Pháo cao xạ 141, 143 của Tiểu đoàn Phòng không 217 phối hợp với Bộ đội Hải quân và dân quân tự vệ mỏ tiếp tục bắn rơi chiếc máy bay A-4D thứ hai.

Ngay sau trận đánh, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã đến thăm Tiểu đoàn Pháo cao xạ 217 khi trận địa còn khét mùi thuốc súng, Thủ tướng căn dặn: “Thắng lợi của chúng ta rất lớn, nhưng mới chỉ là trận đầu. Địch có thể còn đánh trở lại với lực lượng lớn hơn nữa. Điều quan trọng là ta phải rút kinh nghiệm để chiến đấu giỏi hơn, giành thắng lợi lớn hơn. Cần cảnh giác cao độ, luôn sẵn sàng chiến đấu. Đừng để có một sơ suất nhỏ nào...”.

Tại Lạch Trường (Thanh Hóa), đúng 14 giờ 15 phút, kíp chiến đấu của Đại đội 19, Trung đoàn Ra đa 291 phát hiện 01 tốp 08 chiếc máy bay F-8U và AD-6 của địch ở phía Đông Nam đánh phá các tàu Hải quân ta ở Lạch Trường. Khẩu đội Súng máy phòng không 14,5 mm bảo vệ Trạm Ra đa, do Khẩu đội trưởng Đinh Trọng Nhưỡng chỉ huy và xạ thủ Phan Văn Minh bắn hụt chiếc đi đầu và chuyển sang bắn chiếc thứ hai. Luồng đạn bay thẳng vào chiếc AD-6 của địch, làm nó bốc cháy và đâm nhào xuống biển. Tiếp đó, Bộ đội Hải quân và các lực lượng Phòng không của quân và dân Lạch Trường đã bắn rơi chiếc máy bay AD-6 thứ 2.

Sau trận đánh, Tỉnh ủy, UBND, Tỉnh đội và nhân dân tỉnh Thanh Hóa đã đến trận địa chúc mừng. Đồng chí Phó Bí thư Tỉnh ủy khen ngợi: “Đảng bộ và nhân dân tỉnh Thanh Hóa nhiệt liệt hoan nghênh tinh thần cảnh giác và chiến đấu của Bộ đội Ra đa. Chiến công đầu tiên xuất sắc của các đồng chí cũng là chiến công đầu tiên của quân và dân tỉnh nhà. Mong rằng các đồng chí lập nhiều chiến công hơn nữa để cùng quân và dân cả nước ta đánh thắng hoàn toàn giặc Mỹ xâm lược”.

Như vậy, trong ngày 05/8/1964, Bộ đội Phòng không cùng với quân và dân miền Bắc đã mưu trí, dũng cảm bắn rơi 08 trong số 64 lần chiếc máy bay của địch (tỷ lệ bằng 12,5%, một tỷ lệ rất cao trong tác chiến phòng không).

Trong trận này, đã xuất hiện nhiều tấm gương chiến đấu dũng cảm, không sợ gian khổ, hy sinh, giữ vững ý chí chiến đấu. Tiêu biểu như tấm gương Khẩu đội trưởng Phan Đăng Cát, mặc dù bị thương lần thứ hai, anh vẫn dõng dạc: “Tôi còn chiến đấu tốt, xin được ở lại trận địa!”. Lần thứ ba, bị một mảnh bom găm vào ngực trái, lúc này anh mới chịu trao cờ chỉ huy và trút hơi thở cuối cùng trên tay đồng đội.

Trong Lễ tuyên dương công trạng các đơn vị Phòng không và Hải quân ngày 07/8/1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Nhì cho Bộ đội Phòng không và khen ngợi: “Bác rất vui mừng thay mặt Đảng và Chính phủ đến khen ngợi các chú đã lập được thành tích lớn trong các cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ vừa qua. Các chú đã chiến đấu rất dũng cảm, đã bắn rơi 8 máy bay Mỹ và bắn hỏng 3 chiếc,.. bắt sống phi công Mỹ, đánh đuổi tàu chiến Mỹ ra khỏi vùng biển nước ta. Như vậy là rất tốt...”. Ngày 19/12/1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Lệnh truy tặng Huân chương Chiến công hạng Nhất cho liệt sĩ Phan Đăng Cát và Huân chương Chiến công hạng Nhì cho 04 liệt sĩ khác vì có thành tích chiến đấu anh dũng đã hy sinh ngày 05/8/1964.

Thượng tướng Lê Huy Vịnh phát biểu chỉ đạo tại hội nghị.

Phát biểu chỉ đạo tại buổi lễ, Thượng tướng Lê Huy Vịnh nhấn mạnh, Chiến thắng đã khẳng định rõ khả năng của quân và dân ta hoàn toàn có thể đánh bại các cuộc tập kích đường không của địch - một loại hình tác chiến mà lần đầu tiên chúng ta gặp phải, đủ sức bảo vệ vững chắc miền Bắc, tiếp tục tăng cường chi viện và đẩy mạnh cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam. Chiến thắng trận đầu ngày 05 tháng 8 đã để lại cho chúng ta bài học sâu sắc về xây dựng ý chí quyết tâm “Dám đánh, biết đánh và quyết thắng”, tạo nên sức mạnh chính trị, tinh thần to lớn để đánh thắng mọi kiểu chiến tranh của địch bằng các loại vũ khí được trang bị; bài học về phát huy vai trò to lớn của lực lượng Phòng không 3 thứ quân; trong đó lực lượng PK-KQ giữ vai trò là nòng cốt.

Phát huy khí thế hào hùng của chiến thắng trận đầu, các lực lượng của Quân chủng PK-KQ tiếp tục tham gia chiến đấu và lập nên những chiến công xuất sắc ngay từ trận đầu ra quân như: Bộ đội Không quân với chiến thắng ngày 03/4/1965 đã bắn rơi 02 máy bay F8-U của Mỹ; Bộ đội Tên lửa Phòng không với chiến thắng ngày 24/7/1965, diệt gọn cả tốp 04 chiếc máy bay Mỹ, trong đó 01 chiếc bị bắn rơi tại chỗ; thực hiện được lời căn dặn của Bác Hồ “Tổ tiên ta ngày xưa đã có những chiến công oanh liệt trên sông, trên biển như Bạch Đằng, Hàm Tử, trên bộ như Chi Lăng, Vạn Kiếp, Đống Đa, ngày nay chúng ta phải mở mặt trận trên không thắng lợi...”.

Lực lượng PK-KQ tiếp tục là nòng cốt trong thế phòng không nhân dân gắn với thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp đã góp phần to lớn đánh bại 2 cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ với những âm mưu, thủ đoạn ngày càng thâm độc, cường độ và mức độ tàn bạo ngày càng tăng, mà đỉnh điểm là chiến dịch tiến công đường không đánh phá hủy diệt Hà Nội, các tỉnh, thành miền Bắc cuối tháng 12 năm 1972 với số lượng lớn máy bay chiến lược B-52, hòng đưa miền Bắc trở về thời kỳ đồ đá, song quân và dân miền Bắc một lần nữa lại làm lên bản hùng ca “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”, buộc đế quốc Mỹ phải cúi đầu khuất phục. Càng đánh càng mạnh, càng trưởng thành, các lực lượng của Quân chủng PK-KQ đã có những đóng góp quan trọng cùng với quân và dân cả nước đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác và là cánh quân thứ 6 trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, góp phần giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Thượng tướng Lê Huy Vịnh mong muốn cán bộ, chiến sĩ Quân chủng PK-KQ tiếp tục nêu cao tinh thần cảnh giác, quản lý chặt chẽ vùng trời, quyết không để Tổ quốc bị bất ngờ từ các tình huống trên không. Chủ động nghiên cứu, đánh giá đúng tình hình trên không, trên biển; kịp thời tham mưu cho Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng xử trí tốt các tình huống, nhất là trên hướng biển, đảo. Luôn nắm chắc âm mưu thủ đoạn của các đối tượng tác chiến, sẵn sàng có các biện pháp đánh trả hiệu quả các cuộc tập kích đường không của địch, đảm bảo an toàn các mục tiêu, khu vực trọng yếu. Từng bước nâng cao chất lượng điều hành, chỉ huy chiến đấu, bảo đảm chặt chẽ, thống nhất, thông suốt từ trên xuống dưới.

Trung tướng Nguyễn Văn Hiền trình bày diễn văn tại buổi lễ.

Phát biểu tại buổi lễ, Trung tướng Nguyễn Văn Hiền, Ủy viên Trung ương Đảng, Tư lệnh Quân chủng PK-KQ khẳng định, phát huy những thành tích đã đạt được, cán bộ, chiến sĩ Quân chủng PK-KQ xác định tiếp tục tập trung nâng cao chất lượng huấn luyện chiến đấu, khai thác, sử dụng thành thạo, có hiệu quả các loại trang bị vũ khí. Chú trọng huấn luyện chuyển loại, làm chủ các loại trang bị, đặc biệt coi trọng công tác huấn luyện, bảo đảm an toàn trong bay và an toàn trong các hoạt động của bộ đội. Nghiên cứu, vận dụng sáng tạo những bài học kinh nghiệm quý báu từ thực tiễn các cuộc chiến tranh trước đây và hiện nay vào quá trình huấn luyện, SSCĐ trong điều kiện mới. Cùng với đó, tiếp tục đẩy mạnh công tác rèn luyện kỷ luật, xây dựng chính quy, kết hợp chặt chẽ giữa xây dựng tổ chức Đảng trong sạch vững mạnh với xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “Mẫu mực, tiêu biểu”, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.

Mạnh Hùng